Zo belangrijk zijn leestekens voor een goede tekst
Woordkeuze, structuur, schrijfstijl: allemaal zijn ze ontzettend belangrijk om een tekst lekker leesbaar te maken. Maar er is één ding – of eigenlijk heel veel kleine dingen – écht onmisbaar voor een goede tekst. Leestekens.
Punten, komma’s en dubbele punten maken of breken je tekst. Hoe beter je weet hoe je ze gebruikt, hoe prettiger je tekst leest. Daarom leer je in dit blog hoe je leestekens gebruikt om je tekst naar een hoger niveau te tillen.
Disclaimer: niet al deze regels zijn goedgekeurd door taaltechnici. Het zijn regels voor copywriting, niet voor je les Nederlands.
Waarom zijn leestekens belangrijk?
De gemiddelde tekstschrijver – mijzelf inbegrepen – baalt ervan als iemand zonder copywritingskills gaat sleutelen aan een tekst. Waarom? Omdat ze met hun op het oog onschuldige aanpassingen het ritme uit de tekst halen.
Sorry, wat? Ritme?
Nee, ik ben geen songwriter. Maar geloof mij: een goede tekst heeft een ritme. Het is (voor mij) meer een gevoel dan harde wetenschap, maar het is er wel degelijk. Een tekst krijgt ritme door korte zinnen af te wisselen met langere, de informatie op te knippen in verwerkbare stukken en op de juiste plaats een voorbeeld te geven.
En als iemand daarin gaat knippen – zelfs al is het met de beste bedoelingen – is dat ritme verleden tijd. (Mocht je zelf werken met een tekstschrijver en je afvragen: hoe geef ik dan wel feedback? Via de commentfunctie in Word is een goede optie. Of gewoon heel ouderwets via de telefoon ?)
Verder zijn leestekens ook gewoon nodig voor de leesbaarheid an sich. We kennen allemaal die oom, tante of buurman die niet weet waar de ‘punt’ op het toetsenbord zit. Of welk ander leesteken dan ook. Leuk om over te lachen op Facebook (of op Twitter, zoals hieronder), maar niet ideaal voor een serieuze tekst.
Hoe gebruik je leestekens voor copywriting?
Voor het gebruik van leestekens zijn grofweg 2 redenen:
- Ze zorgen ervoor dat je tekst taaltechnisch klopt
- Ze maken je tekst makkelijker leesbaar
Hieronder leg ik per leesteken uit wat het taaltechnisch doet en hoe je ze inzet om beter te schrijven.
Punt
De punt gebruik je aan het einde van een zin. Het is het punt (ha) waarop je in spreektaal een adempauze neemt.
Toch hoef je een punt niet altijd te gebruiken als adempauze. Het is ook de perfecte manier om ergens meer nadruk op te leggen. Bijvoorbeeld door een punt te gebruiken op een plek waar officieel een komma hoort. Of door woorden af te zonderen van de rest. Inderdaad: zinnen maken die bestaan uit één woord. Gewaagd. Maar wel effectief.
Komma
Ook de komma vormt een rustpunt, maar dan ín de zin. Soms is het verplicht om een komma te plaatsen. Bijvoorbeeld tussen twee persoonsvormen in dezelfde zin. Als je de regels voor komma’s allemaal wilt weten, dan kun je hier een kijkje nemen.
Komma’s helpen je als schrijver om je zinnen duidelijker te maken. Ze geven een tekst dat welbekende ritme. Zonder komma’s zijn alle zinnen lange lappen van woorden. Met komma’s vormen die losse woorden kleine groepen, zodat je lezer de situatie beter kan overzien.
Dubbele punt
Dubbele punten gebruik je officieel bij een opmerking of citaat. In geschreven taal komt dit leesteken veel minder vaak voor dan de punt of komma. Daarom zijn mensen soms bang om het te gebruiken. Toch is de dubbele punt ontzettend krachtig voor je copy.
Met een dubbele punt kun je namelijk je punt (daar gaan we weer ?) extra duidelijk maken. Als je toewerkt naar je conclusie of uitleg wilt geven bij een eerdere zin, gebruik je de dubbele punt. Eerst komt je abstracte uitleg, daarna je concrete voorbeeld.
Om de klimaatverandering te stoppen, kunnen we maar één ding doen: minder CO2 uitstoten.
Puntkomma
In tegenstelling tot de dubbele punt, is de puntkomma lastiger. Qua betekenis zit hij tussen de punt en de komma in (duh), maar je kunt ‘m niet zomaar overal gebruiken.
Taalkundig gezien gebruik je een puntkomma als twee zinnen bij elkaar horen, maar niet in dezelfde zin. Bijvoorbeeld als je praat over oorzaak-gevolg. Een puntkomma is dus bedoeld om een punt te vervangen, en niet een komma.
Een voorbeeld:
Ik ben later thuis; de trein rijdt niet.
Voor copywriting ben ik geen fan van de puntkomma. Hij kan nogal verwarrend zijn, zeker omdat maar weinig mensen de functie ervan weten. Vaak is het beter om je zin zo te schrijven dat je óf een punt, óf een komma kunt zetten.
Ik gebruik de puntkomma alleen als ik emotie aan een zin wil toevoegen, als onderdeel van de knipogende emoticon 😉 Maar toegegeven: in de meeste zakelijke teksten heb je dit leesteken niet nodig.
Vraagteken
Taaltechnisch is dit een makkelijke: het vraagteken zet je aan het einde van een vragende zin.
Voor copywriting geldt precies hetzelfde. In die zin kun je het vraagteken niet op een andere manier gebruiken dan waar het voor bedoeld is.
Toch is het prima mogelijk om er creatief mee te zijn. Wat dacht je er bijvoorbeeld van om mensen zelf te laten nadenken? In plaats van het antwoord meteen te geven, stel je eerst een vraag. Die vraag schudt je lezers wakker. Daardoor is de kans groter dat het antwoord blijft hangen.
Uitroepteken
Hé! Het uitroepteken gebruik je natuurlijk als je iets uit wilt roepen. Het legt extra nadruk op een zin of laat zien dat iemand die aan het woord is wat roept.
In copywriting gebruik je uitroeptekens vaak om enthousiasme uit te drukken. Toch zijn ze niet het sterkste leesteken om te gebruiken voor zakelijke teksten. Gebruik je veel uitroeptekens, dan kan een tekst schreeuwerig overkomen. En dat vinden veel mensen irritant.
Gelukkig is er wel een creatieve manier om het uitroepteken in te zetten: om extra nadruk te leggen. Je zet het dan niet aan het einde van een zin, maar tussen haakjes (!). Op deze manier benadruk je een bepaald zinsdeel in je tekst, zonder dat je er veel extra woorden aan hoeft vuil te maken. Vergelijk:
In de collectebus zat een ongekend hoog bedrag van maar liefst 3000 euro.
In de collectebus zat 3000 (!) euro.
Beide zijn goed, het is alleen een stijlverschil.
Gedachtestreepjes
De gedachtestreepjes – deze jongens dus – zijn bedoeld om informatie in een zin te verwerken die iets toevoegt aan je verhaal, maar niet extreem belangrijk is. De website van Onze Taal geeft het volgende voorbeeld:
Mijn man en ik – we zijn nu twee jaar getrouwd – verhuizen over een jaar naar Duitsland.
De tekst die je tussen de streepjes zet, moet je zonder problemen kunnen weglaten. In het voorbeeld blijven de zin en betekenis hetzelfde als je het deel tussen de gedachtestreepjes weglaat. Het is simpelweg een leuke toevoeging voor de lezer van het verhaal.
In copywriting gebruik je gedachtestreepjes op dezelfde manier. Het grote voordeel van de streepjes is dat ze opvallen tussen de rest van de tekst. Heb je een belangrijke zin waar je wat extra aandacht voor wil? Zet dan een klein stukje informatie tussen de streepjes. Mensen die de tekst scannen blijven met hun oog bij de streepjes hangen. Zo vestig je doelbewust de aandacht op dat deel van de tekst.
Simpel maar doeltreffend dus, die gedachtestreepjes.
Beletselteken
Het laatste leesteken dat ik wil aanstippen is het … beletselteken. Of de puntje-puntje-puntje. Of de gedachtepuntjes. Of … Je ziet het: er zijn veel benamingen voor deze drie simpele punten.
Taaltechnisch gebruik je het beletselteken een pauze te markeren of om te laten zien dat de lezer de rest van de zin zelf moet aanvullen. In dat laatste geval is het een vervanging voor ‘etcetera’ of ‘enzovoort’.
In copywriting zijn de drie puntjes een professionele manier – in vergelijking met de emoticon – om emotie aan te geven. Een voorbeeld:
Het gaat niet goed met het bedrijf. Er komen waarschijnlijk ontslagen aan …
Met de puntjes laat je zien dat je de ontslagen vervelend vindt. Je hoeft geen huilende emoji te gebruiken om toch de impact over te brengen. Een andere manier om het beletselteken te gebruik in je tekst, is om een onverwachte wending aan te geven. Bijvoorbeeld:
2021 was een fantastisch jaar … voor mensen die van regen en binnen zitten houden.
Met de puntje-puntje-puntje geef je aan dat je het eerste deel van de zin sarcastisch bedoelde. Een belangrijke tip voor tijdens het schrijven is om de drie puntjes niet te veel te gebruiken. Als je dat wel doet, kan de simpelste zin behoorlijk creepy overkomen:
Ik kom je na het werk ophalen … Zorg je dat je buiten voor de deur staat … Dan kun je meteen instappen …
Dan ga ik toch liever op de fiets …
Leestekens in copywriting
Zoals je ziet zijn leestekens lang niet zo saai als ze op je toetsenbord soms lijken. Ze zorgen er niet alleen voor dat een tekst prettig leest, maar zijn ook ontzettend sterk in het leggen van nadruk op bepaalde delen van je tekst. Gebruik ze daarom slim, zodat je boodschap nog beter overkomt bij de lezer.
Heb jij weleens nagedacht over de kracht van leestekens? Wat is jouw favoriet? Laat het me weten!
Voordat je verdergaat…
Zelf beter leren schrijven? Meld je aan voor de gratis cursus Beter Schrijven in 30 dagen!
